„Uniwersalne projektowanie” oznacza projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. „Uniwersalne projektowanie” nie wyklucza pomocy technicznych dla szczególnych grup osób niepełnosprawnych, jeżeli jest to potrzebne.
„Racjonalne usprawnienie” oznacza konieczne i odpowiednie zmiany i dostosowania, nie nakładające nieproporcjonalnego lub nadmiernego obciążenia, jeśli jest to potrzebne w konkretnym przypadku, w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym możliwości korzystania z wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz ich wykonywania na zasadzie równości z innymi osobami.
Minimalne wymagania służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami obejmują:
W indywidualnym przypadku, jeżeli podmiot publiczny nie jest w stanie, w szczególności ze względów technicznych lub prawnych, zapewnić dostępności osobie ze szczególnymi potrzebami w zakresie, o którym mowa powyżej w p-cie 1 i 3, podmiot ten jest obowiązany zapewnić takiej osobie dostęp alternatywny, polegający w szczególności na:
1) zapewnieniu osobie ze szczególnymi potrzebami wsparcia innej osoby lub
2) zapewnieniu wsparcia technicznego osobie ze szczególnymi potrzebami lub
3) wprowadzeniu takiej organizacji podmiotu publicznego, która umożliwi realizację potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w niezbędnym zakresie dla tych osób.
W przypadku braku możliwości zapewnienia osobie ze szczególnymi potrzebami dostępności w zakresie, o którym mowa w pkt 2, zastosowanie mają przepisy ustawy o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych, tzn. w przypadku gdy podmiot publiczny nie jest w stanie zapewnić dostępności cyfrowej elementu strony internetowej lub aplikacji mobilnej, musi zapewnić alternatywny sposób dostępu do tego elementu (np. poprzez zapewnienie kontaktu telefonicznego, korespondencyjnego, za pomocą środków komunikacji elektronicznej, lub za pomocą tłumacza języka migowego, lub tłumacza-przewodnika).
Ww. ustawa wprowadza do ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych zapis (art. 35a ust. 1 w pkt 7 lit. g) mówiący, że do obowiązków samorządu powiatowego należy, m.in., dofinansowanie zmiany samodzielnego lokalu mieszkalnego dotychczas zajmowanego przez osobę niepełnosprawną, w sytuacji braku możliwości zastosowania w tym lokalu racjonalnych usprawnień, o których mowa w ustawie z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, odpowiednich do rodzaju niepełnosprawności lub jeżeli ich zastosowanie byłoby nieracjonalne ekonomicznie.
Począwszy od 6 września 2021 możliwe jest postępowanie skargowe ws. braku dostępności. Każdy ma prawo poinformować podmiot publiczny o braku dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej, natomiast osoba ze szczególnymi potrzebami lub jej przedstawiciel ustawowy, po wykazaniu interesu faktycznego, ma prawo wystąpić do podmiotu publicznego z wnioskiem o zapewnienie dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej. W przypadku gdy podmiot publiczny nie zapewni dostępności, wnioskodawcy służy prawo złożenia skargi na brak dostępności do Prezesa Zarządu PFRON.
Szczegóły postępowania w procesie skargowym znaleźć można na stronie dostepnosc.pfron.org.pl: Postępowanie skargowe na brak dostępności podmiotu publicznego.
W przypadku stwierdzenia, że niezapewnienie dostępności w zakresie żądanym przez skarżącego nastąpiło na skutek naruszenia przepisów ustawy, Prezes Zarządu PFRON nakazuje podmiotowi publicznemu, w drodze decyzji, zapewnienie dostępności. W przypadku braku realizacji nakazu, na podmiot publiczny będzie nakładana grzywna, która zasili wyodrębniony Fundusz Dostępności. Środki Funduszu przeznacza się na realizację zadań polegających na wsparciu działań w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami lub jej poprawy, w szczególności w budynkach użyteczności publicznej oraz budynkach mieszkalnictwa wielorodzinnego.
Warto też zapoznać się z opracowanymi przez PSONI i sfinansowanymi ze środków PFRON publikacjami: z poradnikiem Jak korzystać z prawa do dostępności oraz z broszurą w tekście łatwym do czytania i zrozumienia Co warto wiedzieć o dostępności.